”AKTION T4” – PIERWSZY PROGRAM DEPOPULACJI NAZISTÓW

Wewnątrz programu Aktion T4, mało znanej inicjatywy eutanazji, która zabiła aż 300 000 osób niepełnosprawnych, gdy naziści ogarnęli Europę.

Zarówno przed, jak i podczas Holokaustu władze nazistowskie przeprowadziły masowy, ale mniej znany program ukierunkowanego masowego zabijania, wymierzony w niektóre z najbardziej bezbronnych osób pod ich kontrolą: osoby niepełnosprawne.

Rozpoczął się jako program eutanazji, który eliminował niepełnosprawne niemowlęta i dzieci uznane za niezdolne do życia i z czasem rozszerzył się na niepełnosprawnych dorosłych i osoby starsze, a program zakończył się w 1941 r. wśród nawału protestów ze strony wielu środowisk niemieckiego społeczeństwa.

Friedrich Franz Bauer / Niemieckie Archiwa Federalne przez Wikimedia CommonsTo zdjęcie, zrobione przez, przedstawia kilku chłopców z zespołem Downa, którzy są przetrzymywani w sanatorium Heilanstalt Schönbrunn niedaleko obozu koncentracyjnego Dachau 16 lutego 1934 roku. Takie dzieci wkrótce padłyby ofiarą programu eutanazji Aktion T4.

Ale machina masowego zabijania, którą rozwinął ten program, nie byłaby długo bezczynna. Te ofiary – w sumie aż 300 tysięcy – pomogły nazistom udoskonalić metody, których wkrótce użyją do przeprowadzenia Holokaustu .

Ta „próba” do ostatecznego rozwiązania nie miała oficjalnej nazwy i była znana w Niemczech jedynie pod adresem, w którym mieściła się jej siedziba: 4 Tiergartenstraße w Berlinie, co zainspirowało nazwę Aktion T4.

Korzenie programu Aktion T4

Niemieckie archiwa federalne za pośrednictwem Wikimedia CommonsTen nazistowski plakat eugeniki z 1935 roku ilustruje, co uważali za niebezpieczeństwa związane z umożliwieniem życia, reprodukcji i rozmnażania się tak zwanych genetycznie niepożądanych organizmów, które stanowią większy procent puli genów niż osoby o pożądanych cechach.

Ideologiczne podbudowy Akcji T4 były widoczne w nazistowskim myśleniu od samego początku istnienia partii. Przywódcy nazistowscy od dawna głosili ewangelię eugeniki , wzywając do naukowej kontroli nad pulą genów Niemiec w celu ulepszenia jej poprzez działania państwa.

W Mein Kampf sam Adolf Hitler przedstawił nazistowskie pojęcie „higieny rasowej”, pisząc, że Niemcy „muszą dopilnować, aby tylko zdrowe dzieci płodziły” przy użyciu „nowoczesnych środków medycznych”. Naziści wierzyli, że to wyprodukuje Niemców nadających się do siły roboczej, służby wojskowej i tak dalej – jednocześnie odsiewając wszystkich innych.

A gdy tylko naziści doszli do władzy w 1933 r., wprowadzili prawa nakazujące sterylizację osób niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo. Nie trzeba było wiele, aby stać się ofiarą tego programu. Większość ofiar wysyłano do sterylizacji z powodu niejasnej diagnozy „osłabienia umysłowego”, podczas gdy ślepota, głuchota, epilepsja i alkoholizm były przyczyną niektórych innych sterylizacji.

W sumie naziści przymusowo wysterylizowali około 400 000 osób. Jednak po wybuchu wojny w 1939 r. plany nazistów dotyczące inwalidów stały się jeszcze bardziej mroczne.

Przypadek testowy

Na początku 1939 roku do biura Kancelarii Partii Nazistowskiej dotarł dziwny list od Niemca i nazistowskiego lojalisty o nazwisku Richard Kretschmar. Próbował skontaktować się bezpośrednio z Hitlerem w nadziei na uzyskanie pozwolenia na legalną eutanazję własnego syna Gerharda, który urodził się zaledwie kilka miesięcy wcześniej z ciężką i nieuleczalną niepełnosprawnością fizyczną i umysłową, w tym brakami kończyn, ślepotą i konwulsjami (pierwotna medycyna rekordy są tracone, a używane konta są różne).

Kretschmar poprosił Hitlera, aby pozwolił im uśpić tego „potwora”. Hitler następnie wysłał swojego własnego lekarza, dr Karla Brandta, aby zbadał sprawę. Podczas inspekcji Brandt uznał, że diagnoza była prawidłowa, że ​​jest „idiotą” i nie ma nadziei na poprawę. W ten sposób Gerhard został zabity przez śmiertelny zastrzyk 25 lipca 1939 r. Jego akt zgonu określał przyczynę śmierci jako „słabość serca”.

Przełamawszy lody, Hitler i spółka natychmiast uruchomili plan, który wzywał do masowego zabijania osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie w Niemczech .

Narodziny akcji T4

Brytyjscy historycy Laurence Rees i Ian Kershaw stwierdzili, że szybkie rozprzestrzenianie się programu Aktion T4 było typowe dla chaotycznego charakteru rządu Hitlera. W ich ocenie Hitler musiał tylko mówić o czymś ogólnie, zanim jakiś ambitny podwładny niemal natychmiast ułożyłby pełnowymiarowy program z niczego.

Nagła ekspansja programu Aktion T4 wydaje się być przykładem tego pojęcia. W ciągu trzech tygodni od zabicia Gerharda Kretschmara powstała w pełni rozwinięta biurokracja, która wydawała papierkową robotę lekarzom i położnym w całych Niemczech.

Hitler zezwolił na utworzenie Komitetu Rzeszy ds. Naukowej Rejestracji Chorób Wrodzonych i Dziedzicznych, kierowanego m.in. przez Brandta i nazistowskiego szefa Kancelarii Philippa Bouhlera. Ci ludzie następnie wprowadzili śmiertelny system na miejsce.

Niemieckie archiwa federalne za pośrednictwem Wikimedia CommonsPhilipp Bouhler

Przy okazji każdego porodu urzędnik musiałby wypełnić formularz, który zawierał sekcję opisującą fizyczne lub inne zaobserwowane wady dziecka. Następnie trzej lekarze przeglądali formularze – bez żadnego badania pacjenta – i zaznaczali je krzyżykiem, gdyby uznali, że dziecko powinno zostać zabite.

Dwa z trzech krzyżyków wystarczyły, aby uzasadnić usunięcie dziecka z ich domu pod pozorem udzielenia pomocy medycznej, a następnie zabicia go. Narodziła się Akcja T4.

Choć można sobie wyobrazić, że Trzecia Rzesza spontanicznie rozwija tak ogromny program zabijania z dnia na dzień, w rzeczywistości bardziej prawdopodobne jest, że pomysł ten krążył wokół na chwilę przed pierwszym zabójstwem.

Prywatnie Hitler i inni czołowi naziści byli skłonni narzekać, że Wielka Brytania i Ameryka (które miały własne prawa eugeniczne) znacznie wyprzedziły Niemcy w swoich wysiłkach wyeliminowania niepożądanych przez eutanazję. W połowie lat trzydziestych Hitler podobno powiedział podwładnym , że woli zabijać od sterylizacji, ale „taki problem można by było łatwiej i łatwiej rozwiązać podczas wojny”.

A teraz, gdy trwała II wojna światowa, nadszedł czas zabijania.

Metody akcji T4

United States Holocaust Memorial Museum, dzięki uprzejmości National Archives and Records Administration, College ParkRichard Jenne, jedno z dzieci zabitych w ośrodku eutanazji Kaufbeuren-Irsee. Maj 1945 r.

Niezależnie od tego, czy zabicie Gerharda Kretschmara było częścią większego planu, czy nie, nastąpiła potężna operacja, jakiej świat nigdy nie widział.

Do lata 1939 roku setki niemowląt i małych dzieci zostało usuniętych z domów i zakładów opieki zdrowotnej w całych Niemczech i przetransportowanych do jednego z sześciu miejsc: Bernburg, Brandenburg, Grafeneck, Hadamar, Hartheim i Sonnenstein. To były zakłady pracy, więc nie było nic niezwykłego w tym, że nowi pacjenci przyjeżdżali i byli początkowo umieszczani w bezpiecznych oddziałach.

Tam dzieciom zazwyczaj podaje się śmiertelne dawki luminalu lub morfiny. Czasami jednak metoda zabijania nie była tak delikatna.

Jeden lekarz, Hermann Pfannmüller, specjalizował się w stopniowym zagłodzeniu dzieci na śmierć. Według niego była to bardziej naturalna i spokojna droga niż ostry zastrzyk chemiczny, który zatrzymał serce.

W 1940 roku, kiedy jego placówkę w okupowanej Polsce odwiedzili dziennikarze niemieckojęzycznej prasy, podniósł na głowę jedno wygłodzone dziecko i ogłosił : „To wytrzyma jeszcze dwa, trzy dni!”

„Wizerunek tego grubego, uśmiechniętego mężczyzny, z jęczącym szkieletem w mięsistej dłoni, otoczony innymi głodującymi dziećmi, wciąż jest wyraźny przed moimi oczami” – wspominał później jeden z obserwatorów z tej wizyty.

Podczas tej samej wizyty dr Pfannmüller skarżył się na złą prasę od „zagranicznych agitatorów i pewnych dżentelmenów ze Szwajcarii”, przez co miał na myśli Czerwony Krzyż, który od prawie roku próbował przeprowadzić inspekcję jego szpitala.

Po pierwszych dniach programu, zakres Aktion T4 został poszerzony o starsze dzieci i osoby dorosłe z niepełnosprawnościami, które nie potrafiły o siebie zadbać. Stopniowo sieć zarzucano coraz szerzej, a metody zabijania stawały się coraz bardziej ujednolicone.

Ostatecznie ofiary były wysyłane bezpośrednio do ośrodka zagłady w celu „specjalnego traktowania”, które zwykle obejmowało komory z tlenkiem węgla zamaskowane jako prysznice. Wynalezienie podstępu „kąpiel i dezynfekcja” należy się samemu Bouhlerowi, który zaproponował go jako sposób na uspokojenie ofiar, dopóki nie będzie za późno.

Wysocy rangą naziści zwrócili uwagę na tę skuteczną metodę zabijania, a później wykorzystali ją znacznie szerzej.

Opór

Partia nazistowska zawsze miała trudne stosunki z niemiecką wspólnotą religijną. Byłoby błędem powiedzieć, że byli ze sobą wiecznie skłóceni, ale Kościół reprezentował oddzielny — iw dużej mierze niezależny — system władzy w sercu tego, co szybko stawało się dyktaturą.

Na początku katolicki opór wobec nazistów doprowadził do tego, że nowo umocowana partia zgodziła się przekazać Kościołowi edukację dzieci niemieckich w katolickich państwach, podczas gdy poszczególne wyznania protestanckie stopniowo pogodziły się z Hitlerem. Około 1935 ta wojna kulturowa była uśpiona.

Albo tak było, dopóki w 1940 r. nie pojawiły się wieści o programie Akcji T4. Rewelacje na temat tego, co działo się w ośrodkach zagłady, musiały w końcu wyjść na jaw, choćby dlatego, że rodziny ofiar miały niemal identyczne doświadczenia: ich dziecko lub niepełnosprawny dorosły zostałby wywieziony przez służbę charytatywną współpracującą z państwem, otrzymywał kilka listów, jeśli pacjent był w stanie pisać, a potem pojawiało się powiadomienie, że jego ukochana osoba zmarła na odrę, a jej organizm miał został poddany kremacji jako środek ostrożności.

Nie można było przeprowadzić żadnych dochodzeń i nie były możliwe wizyty. Było nieuniknione, że niektóre rodziny w końcu usłyszą tę samą historię od innych i połączą dwa i dwa, zwłaszcza gdy rutyna była taka sama we wszystkich sześciu placówkach.

Kiedy ludzie zmądrzeli, kościoły przewodziły ruchowi oporu wobec programu Aktion T4, podnosząc świadomość, wypowiadając się, a nawet rozdając ulotki, które po raz pierwszy zwróciły na tę sprawę uwagę wielu Niemców.

Prasa zagraniczna była jeszcze ostrzejsza w sprawie programu Aktion T4.

W swojej książce The Berlin Diary z 1941 roku amerykański dziennikarz William L. Shirer opisał Akcję T4 we fragmencie, który zaczynał się: „Słowo o sprawie, za którą naziści by mnie zabili, gdyby wiedzieli, że o niej wiem”.

Kiedy książka została opublikowana i te słowa wyszły z Niemiec, inni amerykańscy i brytyjscy dziennikarze zrobili, co mogli, ale tajemnica wojenna w dużej mierze trzymała świat zewnętrzny w ciemności.

Koniec programu akcji T4

W odpowiedzi na pozostałe ogniska ruchu oporu (i niewątpliwie w związku z tym, że miał na głowie inne sprawy), Hitler ostatecznie zgodził się na wstrzymanie programu w sierpniu 1941 r., po tym, jak zginęło od 90 000 do 300 000 osób . Praktycznie wszystkie ofiary były Niemcami lub Austriakami, a prawie połowa z nich to dzieci.

Ale nawet po rzekomym wstrzymaniu mordów w 1941 r. w końcu wznowiono je i po prostu włączono do większego programu nadchodzącego Holokaustu, przez co jeszcze trudniej było poznać prawdziwe żniwo.

Jest to stosowne, biorąc pod uwagę, że ideologie, techniki, maszyny i personel wykorzystane w programie Aktion T4 okazałyby się nieocenione w obozach koncentracyjnych Holokaustu. Mówiąc słowami Amerykańskiego Memoriału i Muzeum Holokaustu :

Program „eutanazji” pod wieloma względami reprezentował próbę późniejszej ludobójczej polityki nazistowskich Niemiec. Kierownictwo nazistowskie rozszerzyło ideologiczne uzasadnienie wymyślone przez sprawców medycznych dla zniszczenia „nienadających się” na inne kategorie postrzeganych wrogów biologicznych, w szczególności na Żydów i Romów (Cyganów).

Wikimedia CommonsKarl Brandt słucha, jak zostaje skazany na śmierć po zakończeniu procesu w Norymberdze 20 sierpnia 1947 roku.

I tak jak w przypadku Holokaustu jako całości, tylko niektórzy naziści odpowiedzialni za program Aktion T4 ostatecznie stanęli przed sprawiedliwością.

Tuż po wojnie Philipp Bouhler popełnił samobójstwo po schwytaniu. Tymczasem tzw. proces lekarzy z lat 1946-1947, w którym Międzynarodowy Trybunał Wojskowy skazał na karę śmierci kilku nazistowskich lekarzy (m.in. za udział w programie), w tym dr. Brandta.

Dr Pfannmüller został ostatecznie skazany za udział w 440 morderstwach w 1951 roku i został skazany na pięć lat więzienia. Później skutecznie zaapelował o skrócenie tego do czterech lat. Został zwolniony w 1955 roku i zmarł po cichu jako wolny człowiek w swoim domu w Monachium w 1961 roku.

Wikimedia CommonsMiejsce pamięci programu Aktion T4 w 2015 roku.

Dziś pomnik stoi w pobliżu dawnej siedziby programu Aktion T4 w Berlinie, gdzie nazistowscy urzędnicy zorganizowali masowe mordy, jakich nie widział świat.